BAÛN TIN LIEÂN HIEÄP THÖ VIEÄN THAÙNG 10/2002 ...
BAÛN TIN LIEÂN HIEÄP THÖ VIEÄN
THAÙNG 10/2002
22
D
D
Ò
Ò
C
C
H
H
V
V
U
U
Ï
Ï
T
T
H
H
A
A
M
M
K
K
H
H
A
A
Û
Û
O
O
–
–
M
M
O
O
Ä
Ä
T
T
N
N
G
G
H
H
I
I
E
E
Ä
Ä
P
P
V
V
U
U
Ï
Ï
C
C
A
A
À
À
N
N
T
T
H
H
I
I
E
E
Á
Á
T
T
C
C
U
U
Û
Û
A
A
C
C
A
A
Ù
Ù
N
N
B
B
O
O
Ä
Ä
T
T
H
H
O
O
Â
Â
N
N
G
G
T
T
I
I
N
N
-
-
T
T
H
H
Ö
Ö
V
V
I
I
E
E
Ä
Ä
N
N
H
H
I
I
E
E
Ä
Ä
N
N
N
N
A
A
Y
Y
Döông Thuùy Höông
Phoøng Tham khaûo – Thö vieän ÑH Khoa hoïc Töï nhieân
hu caàu thoâng tin cuûa ngöôøi söû duïng
ngaøy caøng cao, baûn thaân thoâng tin
ngaøy caøng phong phuù, thaäm chí trôû
neân quaù taûi ñaõ laø nhöõng thaùch thöùc
ñoái vôùi ngöôøi caùn boä thoâng tin thö vieän
ngaøy nay. Nghieäp vuï vaø coâng ngheä thöôøng
xuyeân ñöôïc thay ñoåi ñeå luoân hoaøn thaønh
moät muïc ñích khoâng ñoåi cuûa thö vieän laø keát
noái ngöôøi söû duïng vaø thoâng tin hoï muoán coù.
Thö vieän ngaøy xöa laø nôi taäp trung
thoâng tin chôø ngöôøi ñeán söû duïng, ngöôøi caùn
boä thö vieän coù vai troø cuûa ngöôøi giöõ saùch
thuï ñoäng; ngaøy nay thö vieän laø nôi ñaùp öùng
töùc thì nhu caàu cuûa ngöôøi söû duïng, ngöôøi
caùn boä thö vieän coù vai troø chuû ñoäng cuûa
ngöôøi cung caáp thoâng tin. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc
yeâu caàu naøy, nhöõng caùn boä ñang coâng taùc
trong ngaønh thoâng tin - thö vieän phaûi ñöôïc
naâng cao nhöõng kyõ naêng ngheà nghieäp, coâng
ngheä vaø ngoaïi ngöõ,…. Ñaëc bieät laø kyõ naêng
veà coâng taùc toå chöùc Dòch vuï thoâng tin vaø
tham khaûo trong moät thö vieän hay cô quan
thoâng tin.
Thöïc ra, dòch vuï tham khaûo xuaát hieän
khaù sôùm trong ngaønh thö vieän (1876), vaø ba
chöùc naêng cuûa coâng taùc tham khaûo ñöôïc
thöïc hieän ñaày ñuû, ñoù laø:
•
Thoâng tin
•
Truyeàn thoâng
•
Höôùng daãn
Ñeán khoaûng naêm 1900, boä phaän tham
khaûo ñaõ ñöôïc xaây döïng taïi raát nhieàu thö
vieän ôû Hoa Kyø nhaát laø caùc thö vieän coâng
coäng, vôùi muïc ñích giuùp ñoäc giaû trong vieäc
söû duïng taøi lieäu thö vieän.
Khaùi nieäm veà thöïc haønh coâng taùc
tham khaûo ñaõ lan roäng moät caùch nhanh
choùng trong ngaønh thö vieän, vaøo nhöõng naêm
30 cuûa theá kyû XX, ôû caùc thö vieän ñaïi hoïc ñaõ
hình thaønh ñoäi nguõ nhöõng thuû thö chuyeân veà
tham khaûo vôùi moät neàn taûng kieán thöùc veà
chuyeân moân hoaëc chuyeân ngaønh thích hôïp.
Söï phaùt trieån dòch vuï tham khaûo taïi
caùc thö vieän noùi chung, thö vieän chuyeân
ngaønh noùi rieâng trong hieän taïi vaø töông lai
mang moät yù nghóa raát ñaëc bieät. Thö vieän toàn
taïi vaø phaùt trieån chuû yeáu laø cung caáp caùc
dòch vuï hôn laø ñeå xaây döïng vaø löu tröõ caùc
boä söu taäp. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø Dòch
vuï tham khaûo ñöôïc ñoøi hoûi ôû nhöõng tieâu
chuaån cao hôn, noù döïa treân cô sôû “Ngöôøi
thuû thö phaûi coù kieán thöùc saâu roäng ñeå cung
caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát cho khaùch
haøng, saün saøng tìm kieám thoâng tin töø baát cöù
N
BAÛN TIN LIEÂN HIEÄP THÖ VIEÄN
THAÙNG 10/2002
23
nguoàn naøo, vaø coù khaû naêng toång hôïp hoaëc
chuaån bò thoâng tin ñeå khaùch haøng söû duïng”
Ñeå thöïc hieän toát coâng taùc tham khaûo,
caùn boä thö vieän phaûi bieát caùch toå chöùc moät
Dòch vuï tham khaûo, phaûi naém vöõng kyõ naêng
kyõ thuaät tham khaûo, phaûi xaây döïng moät boä
söu taäp tham khaûo (bao goàm taøi lieäu in vaø
taøi lieäu ñieän töû). Trong khuoân khoå baøi vieát
naøy, chuùng toâi xin pheùp ñöôïc trình baøy moät
soá kyõ naêng chính yeáu maø ngöôøi caùn boä thö
vieän ngaøy nay caàn phaûi coù, ñoàng thôøi caùc kyõ
naêng naøy cuõng ñaõ vaø ñang ñöôïc aùp duïng
trong coâng taùc tham khaûo taïi Phoøng tham
khaûo cuûa Thö vieän tröôøng Ñaïi hoïc Khoa
hoïc Töï nhieân, Ñaïi hoïc Quoác gia TP. HCM.
•
Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng
cuûa coâng taùc tham khaûo
Caùn boä thö vieän neân nhaän thöùc
ñöôïc taàm quan troïng cuûa coâng taùc
tham khaûo, hieåu roõ muïc ñích nhieäm
vuï cuûa coâng vieäc seõ phaûi thöïc hieän.
Töø ñoù töï tìm toøi hoïc hoûi, trau doài
nhöõng kieán thöùc, kyõ naêng lieân quan
nhaèm thöïc hieän toát coâng taùc cuûa
mình. Coâng taùc tham khaûo seõ ñaït
hieäu quaû cao neáu ngöôøi phuï traùch
tham khaûo thaät söï yeâu thích coâng
vieäc nhieàu vaát vaû nhöng laïi heát söùc
thuù vò naøy.
•
Xaây döïng Boä söu taäp tham khaûo
Caùn boä laøm coâng taùc tham khaûo
khoâng nhöõng phaûi bieát caùch ñaùnh
giaù, nghieân cöùu moät aán phaåm tham
khaûo maø coøn phaûi bieát hoaïch ñònh
moät chính saùch phaùt trieån taøi lieäu
tham khaûo döôùi nhieàu hình thöùc khaùc
nhau nhöng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi
chính saùch phaùt trieån taøi lieäu chung
cuûa thö vieän .
•
Kyõ naêng truyeàn thoâng
Ñeå cung caáp moät dòch vuï thoâng
tin mang tính hieäu quaû, caùn boä tham
khaûo phaûi truyeàn thoâng vôùi khaùch
haøng moät caùch kheùo leùo, nhaèm naém
baét chính xaùc nhöõng yeâu caàu cuûa
khaùch haøng. Chæ coù nhö theá, chuùng ta
môùi coù theå baûo ñaûm ñaùp öùng ñuùng
yeâu caàu khaùch haøng moät caùch nhanh
choùng vôùi chi phí thaáp nhaát.
•
Chieán löôïc truy tìm
Chieán löôïc truy tìm cuï theå laø
ñieàu maø caùn boä tham khaûo phaûi töï
xaây döïng döïa treân moät soá quy taéc
caên baûn saün coù. Moät chieán löôïc truy
tìm toát nhaèm tìm ra caâu traû lôøi theo
yeâu caàu moät caùch nhanh nhaát, söû
duïng nhöõng nguoàn taøi lieäu ñaùng tin
caäy vaø traùnh caâu traû lôøi baèng caûm
tính hoaëc kieán thöùc rieâng cuûa baûn
thaân. Beân caïnh ñoù, ngöôøi caùn boä
tham khaûo coøn phaûi caäp nhaät nhöõng
kieán thöùc veà dòch vuï tröïc tuyeán nhö
Internet, caùc cô sôû döõ lieäu tröïc
tuyeán, muïc luïc tröïc tuyeán… vì moät
chieán löôïc truy tìm bao giôø cuõng bao
goàm truy tìm thuû coâng vaø truy tìm
tröïc tuyeán.
Nhìn chung, Dòch vuï tham khaûo ñaõ
xuaát hieän vaø phaùt trieån trong ngaønh thö vieän
theá giôùi moät thôøi gian khaù daøi. Rieâng Vieät
Nam, dòch vuï naøy coøn khaù môùi meû ñoái vôùi
ngaønh thö vieän, caùn boä thö vieän haàu nhö
chöa ñöôïc ñaøo taïo ñuùng möùc caùc kyõ naêng,
kyõ thuaät tham khaûo ñeå baét kòp nhöõng yeâu
caàu veà ñaùp öùng thoâng tin cho moïi ñoái töôïng
khaùch haøng trong moät xaõ hoäi thoâng tin môû.
Do ñoù, boài döôõng nghieäp vuï veà Dòch vuï
tham khaûo laø moät ñieàu heát söùc caàn thieát cho
BAÛN TIN LIEÂN HIEÄP THÖ VIEÄN
THAÙNG 10/2002
24
caùn boä ñang coâng taùc taïi caùc cô quan thoâng
tin - thö vieän.
Trong keá hoaïch xaây döïng thö vieän
ñieän töû cuûa mình trong naêm 2003, Thö vieän
tröôøng ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân ñaët troïng
taâm vaøo vieäc naâng cao hieäu quaû cuûa Phoøng
Tham khaûo, nôi taäp trung trí tueä cuûa thö
vieän ñeå ñaùp öùng moïi nhu caàu thoâng tin cuûa
ngöôøi söû duïng; ñoàng thôøi laø nôi thöïc haønh
toát nhaát veà Dòch vuï tham khaûo cho nhöõng
khoùa ñaøo taïo vaø boài döôõng do Thö vieän Cao
hoïc ñaûm traùch.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Bopp, Richard E. vaø Smith, Linda C. Reference and Information Services. – Englewood,
Colorado : Libraries Unlimited, Inc., 1991.
Gosling, Mary. Learn Reference Work. – Canbera : DocMatrix Pty Ltd., 1999.
Gosling, Mary vaø Hogoog, Elizabeth. Learn about Information. – 2
nd
edition. – Canbera :
DocMatrix Pty Ltd., 1999.
Leâ Ngoïc Oaùnh, Döông Thuùy Höông. Neân ñöa moân tham khaûo (hay dòch vuï thoâng tin) vaøo
chöông trình giaûng daïy ngaønh thö vieän hoïc. Soå tay quaûn lyù thoâng tin – thö vieän / Nguyeãn
Minh Hieäp chuû bieân. – TP. HCM : Ñaïi hoïc Quoác gia, 2002.
Phoøng Tham khaûo Thö vieän
Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân
THAÙNG 10/2002
22
D
D
Ò
Ò
C
C
H
H
V
V
U
U
Ï
Ï
T
T
H
H
A
A
M
M
K
K
H
H
A
A
Û
Û
O
O
–
–
M
M
O
O
Ä
Ä
T
T
N
N
G
G
H
H
I
I
E
E
Ä
Ä
P
P
V
V
U
U
Ï
Ï
C
C
A
A
À
À
N
N
T
T
H
H
I
I
E
E
Á
Á
T
T
C
C
U
U
Û
Û
A
A
C
C
A
A
Ù
Ù
N
N
B
B
O
O
Ä
Ä
T
T
H
H
O
O
Â
Â
N
N
G
G
T
T
I
I
N
N
-
-
T
T
H
H
Ö
Ö
V
V
I
I
E
E
Ä
Ä
N
N
H
H
I
I
E
E
Ä
Ä
N
N
N
N
A
A
Y
Y
Döông Thuùy Höông
Phoøng Tham khaûo – Thö vieän ÑH Khoa hoïc Töï nhieân
hu caàu thoâng tin cuûa ngöôøi söû duïng
ngaøy caøng cao, baûn thaân thoâng tin
ngaøy caøng phong phuù, thaäm chí trôû
neân quaù taûi ñaõ laø nhöõng thaùch thöùc
ñoái vôùi ngöôøi caùn boä thoâng tin thö vieän
ngaøy nay. Nghieäp vuï vaø coâng ngheä thöôøng
xuyeân ñöôïc thay ñoåi ñeå luoân hoaøn thaønh
moät muïc ñích khoâng ñoåi cuûa thö vieän laø keát
noái ngöôøi söû duïng vaø thoâng tin hoï muoán coù.
Thö vieän ngaøy xöa laø nôi taäp trung
thoâng tin chôø ngöôøi ñeán söû duïng, ngöôøi caùn
boä thö vieän coù vai troø cuûa ngöôøi giöõ saùch
thuï ñoäng; ngaøy nay thö vieän laø nôi ñaùp öùng
töùc thì nhu caàu cuûa ngöôøi söû duïng, ngöôøi
caùn boä thö vieän coù vai troø chuû ñoäng cuûa
ngöôøi cung caáp thoâng tin. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc
yeâu caàu naøy, nhöõng caùn boä ñang coâng taùc
trong ngaønh thoâng tin - thö vieän phaûi ñöôïc
naâng cao nhöõng kyõ naêng ngheà nghieäp, coâng
ngheä vaø ngoaïi ngöõ,…. Ñaëc bieät laø kyõ naêng
veà coâng taùc toå chöùc Dòch vuï thoâng tin vaø
tham khaûo trong moät thö vieän hay cô quan
thoâng tin.
Thöïc ra, dòch vuï tham khaûo xuaát hieän
khaù sôùm trong ngaønh thö vieän (1876), vaø ba
chöùc naêng cuûa coâng taùc tham khaûo ñöôïc
thöïc hieän ñaày ñuû, ñoù laø:
•
Thoâng tin
•
Truyeàn thoâng
•
Höôùng daãn
Ñeán khoaûng naêm 1900, boä phaän tham
khaûo ñaõ ñöôïc xaây döïng taïi raát nhieàu thö
vieän ôû Hoa Kyø nhaát laø caùc thö vieän coâng
coäng, vôùi muïc ñích giuùp ñoäc giaû trong vieäc
söû duïng taøi lieäu thö vieän.
Khaùi nieäm veà thöïc haønh coâng taùc
tham khaûo ñaõ lan roäng moät caùch nhanh
choùng trong ngaønh thö vieän, vaøo nhöõng naêm
30 cuûa theá kyû XX, ôû caùc thö vieän ñaïi hoïc ñaõ
hình thaønh ñoäi nguõ nhöõng thuû thö chuyeân veà
tham khaûo vôùi moät neàn taûng kieán thöùc veà
chuyeân moân hoaëc chuyeân ngaønh thích hôïp.
Söï phaùt trieån dòch vuï tham khaûo taïi
caùc thö vieän noùi chung, thö vieän chuyeân
ngaønh noùi rieâng trong hieän taïi vaø töông lai
mang moät yù nghóa raát ñaëc bieät. Thö vieän toàn
taïi vaø phaùt trieån chuû yeáu laø cung caáp caùc
dòch vuï hôn laø ñeå xaây döïng vaø löu tröõ caùc
boä söu taäp. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø Dòch
vuï tham khaûo ñöôïc ñoøi hoûi ôû nhöõng tieâu
chuaån cao hôn, noù döïa treân cô sôû “Ngöôøi
thuû thö phaûi coù kieán thöùc saâu roäng ñeå cung
caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát cho khaùch
haøng, saün saøng tìm kieám thoâng tin töø baát cöù
N
BAÛN TIN LIEÂN HIEÄP THÖ VIEÄN
THAÙNG 10/2002
23
nguoàn naøo, vaø coù khaû naêng toång hôïp hoaëc
chuaån bò thoâng tin ñeå khaùch haøng söû duïng”
Ñeå thöïc hieän toát coâng taùc tham khaûo,
caùn boä thö vieän phaûi bieát caùch toå chöùc moät
Dòch vuï tham khaûo, phaûi naém vöõng kyõ naêng
kyõ thuaät tham khaûo, phaûi xaây döïng moät boä
söu taäp tham khaûo (bao goàm taøi lieäu in vaø
taøi lieäu ñieän töû). Trong khuoân khoå baøi vieát
naøy, chuùng toâi xin pheùp ñöôïc trình baøy moät
soá kyõ naêng chính yeáu maø ngöôøi caùn boä thö
vieän ngaøy nay caàn phaûi coù, ñoàng thôøi caùc kyõ
naêng naøy cuõng ñaõ vaø ñang ñöôïc aùp duïng
trong coâng taùc tham khaûo taïi Phoøng tham
khaûo cuûa Thö vieän tröôøng Ñaïi hoïc Khoa
hoïc Töï nhieân, Ñaïi hoïc Quoác gia TP. HCM.
•
Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng
cuûa coâng taùc tham khaûo
Caùn boä thö vieän neân nhaän thöùc
ñöôïc taàm quan troïng cuûa coâng taùc
tham khaûo, hieåu roõ muïc ñích nhieäm
vuï cuûa coâng vieäc seõ phaûi thöïc hieän.
Töø ñoù töï tìm toøi hoïc hoûi, trau doài
nhöõng kieán thöùc, kyõ naêng lieân quan
nhaèm thöïc hieän toát coâng taùc cuûa
mình. Coâng taùc tham khaûo seõ ñaït
hieäu quaû cao neáu ngöôøi phuï traùch
tham khaûo thaät söï yeâu thích coâng
vieäc nhieàu vaát vaû nhöng laïi heát söùc
thuù vò naøy.
•
Xaây döïng Boä söu taäp tham khaûo
Caùn boä laøm coâng taùc tham khaûo
khoâng nhöõng phaûi bieát caùch ñaùnh
giaù, nghieân cöùu moät aán phaåm tham
khaûo maø coøn phaûi bieát hoaïch ñònh
moät chính saùch phaùt trieån taøi lieäu
tham khaûo döôùi nhieàu hình thöùc khaùc
nhau nhöng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi
chính saùch phaùt trieån taøi lieäu chung
cuûa thö vieän .
•
Kyõ naêng truyeàn thoâng
Ñeå cung caáp moät dòch vuï thoâng
tin mang tính hieäu quaû, caùn boä tham
khaûo phaûi truyeàn thoâng vôùi khaùch
haøng moät caùch kheùo leùo, nhaèm naém
baét chính xaùc nhöõng yeâu caàu cuûa
khaùch haøng. Chæ coù nhö theá, chuùng ta
môùi coù theå baûo ñaûm ñaùp öùng ñuùng
yeâu caàu khaùch haøng moät caùch nhanh
choùng vôùi chi phí thaáp nhaát.
•
Chieán löôïc truy tìm
Chieán löôïc truy tìm cuï theå laø
ñieàu maø caùn boä tham khaûo phaûi töï
xaây döïng döïa treân moät soá quy taéc
caên baûn saün coù. Moät chieán löôïc truy
tìm toát nhaèm tìm ra caâu traû lôøi theo
yeâu caàu moät caùch nhanh nhaát, söû
duïng nhöõng nguoàn taøi lieäu ñaùng tin
caäy vaø traùnh caâu traû lôøi baèng caûm
tính hoaëc kieán thöùc rieâng cuûa baûn
thaân. Beân caïnh ñoù, ngöôøi caùn boä
tham khaûo coøn phaûi caäp nhaät nhöõng
kieán thöùc veà dòch vuï tröïc tuyeán nhö
Internet, caùc cô sôû döõ lieäu tröïc
tuyeán, muïc luïc tröïc tuyeán… vì moät
chieán löôïc truy tìm bao giôø cuõng bao
goàm truy tìm thuû coâng vaø truy tìm
tröïc tuyeán.
Nhìn chung, Dòch vuï tham khaûo ñaõ
xuaát hieän vaø phaùt trieån trong ngaønh thö vieän
theá giôùi moät thôøi gian khaù daøi. Rieâng Vieät
Nam, dòch vuï naøy coøn khaù môùi meû ñoái vôùi
ngaønh thö vieän, caùn boä thö vieän haàu nhö
chöa ñöôïc ñaøo taïo ñuùng möùc caùc kyõ naêng,
kyõ thuaät tham khaûo ñeå baét kòp nhöõng yeâu
caàu veà ñaùp öùng thoâng tin cho moïi ñoái töôïng
khaùch haøng trong moät xaõ hoäi thoâng tin môû.
Do ñoù, boài döôõng nghieäp vuï veà Dòch vuï
tham khaûo laø moät ñieàu heát söùc caàn thieát cho
BAÛN TIN LIEÂN HIEÄP THÖ VIEÄN
THAÙNG 10/2002
24
caùn boä ñang coâng taùc taïi caùc cô quan thoâng
tin - thö vieän.
Trong keá hoaïch xaây döïng thö vieän
ñieän töû cuûa mình trong naêm 2003, Thö vieän
tröôøng ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân ñaët troïng
taâm vaøo vieäc naâng cao hieäu quaû cuûa Phoøng
Tham khaûo, nôi taäp trung trí tueä cuûa thö
vieän ñeå ñaùp öùng moïi nhu caàu thoâng tin cuûa
ngöôøi söû duïng; ñoàng thôøi laø nôi thöïc haønh
toát nhaát veà Dòch vuï tham khaûo cho nhöõng
khoùa ñaøo taïo vaø boài döôõng do Thö vieän Cao
hoïc ñaûm traùch.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Bopp, Richard E. vaø Smith, Linda C. Reference and Information Services. – Englewood,
Colorado : Libraries Unlimited, Inc., 1991.
Gosling, Mary. Learn Reference Work. – Canbera : DocMatrix Pty Ltd., 1999.
Gosling, Mary vaø Hogoog, Elizabeth. Learn about Information. – 2
nd
edition. – Canbera :
DocMatrix Pty Ltd., 1999.
Leâ Ngoïc Oaùnh, Döông Thuùy Höông. Neân ñöa moân tham khaûo (hay dòch vuï thoâng tin) vaøo
chöông trình giaûng daïy ngaønh thö vieän hoïc. Soå tay quaûn lyù thoâng tin – thö vieän / Nguyeãn
Minh Hieäp chuû bieân. – TP. HCM : Ñaïi hoïc Quoác gia, 2002.
Phoøng Tham khaûo Thö vieän
Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân