Tìm kiếmNhan đềĐề mụcTổ chức

Phân loại Thập phân Dewey

GIỚi THIỆU HỆ THỐNG PHÂN LOẠI THẬP PHÂN DEWEY

Lịch sử và sử dụng hiện nay
    Hệ Thống Phân Loại Thập Phân Dewey (viết tắt là DDC của nhóm chữ Dewey Decimal Classification system trong tiếng Anh) là một công cụ dùng để sắp xếp cho có hệ thống các tri thức của con người, đã được liên tục tu chính để theo kịp đà tiến bộ của tri thức. Hệ thống này do ông Melvil Dewey sáng lập năm 1873 và được xuất bản lần đầu vào năm 1876. Khung Phân loại Thập phân Dewey đã được nhà Forest Press xuất bản, và vào năm 1988 nhà xuất bản trở thành một đơn vị của Hệ Thống OCLC, Online Computer Library Center, Inc.

    Hệ Thống Phân Loại Thập Phân Dewey là hệ thống phân loại thư liệu được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Đã có trên 135 quốc gia sử dụng và nó đã được dịch sang 30 thứ tiếng. Những bản dịch đang được tiến hành gần đây hay đã hoàn tất bao gồm các bản tiếng Á Rập, Trung Hoa, Pháp, Hy Lạp, Do Thái, Ý, Nam Tư, Nga, Tây Ban Nha và Thổ Nhĩ Kỳ. Tại Hoa kỳ, các thư viện sử dụng Khung DDC bao gồm: 95% tổng số các thư viện công cộng và thư viện học đường, 25% các thư viện đại học và 20% các thư viện chuyên ngành. Thêm vào đó, hệ thống này còn được sử dụng vào những mục đích khác, chẳng hạn như được dùng như một công cụ để dò tìm (browsing) tư liệu điện tư trong hệ thống mạng lưới thông tin toàn cầu (World Wide Web).

    Những Số phân loại Dewey đã được đưa vào những biểu ghi thư tịch máy đọc được (MARC: Machine-Readable-Cataloging) tại Thư viện Quốc Hội Hoa Kỳ (Library of Congress) và đã được phân phối đến các thư viện khác bằng những phương tiện truyền thông dùng máy điện toán, dữ liệu về Biên mục Trong khi Xuất bản (Cataloging-In-Publication = CIP), hay phiếu mục lục do Thư viện Quốc Hội Hoa Kỳ sản xuất. Những số Số phân loại Dewey đã được ghi trên những biểu ghi thư tịch theo dạng MARC do nhiều nước phát hành trên khắp thế giới, và nó được dùng trong các thư tịch quốc gia của các nước như Úc, Botswana, Ba Tây (Brazil), Gia Nã Đại (Canada), Iceland, Ần Độ, Indonesia, Ý, Nammibia, Tân Tây Lan, Na Uy, Pakistan, Papua New Guinea, Phi Luật Tân, Nam Phi, Thổ Nhĩ Kỳ, Vương quốc Anh, Venezuela, Zimbawe, và nhiều nước khác. Nhiều mạng thư mục (bibliographic utilities) và trung tâm cung cấp dịch vụ thư tịch khác nhau đã làm cho Số phân loại Dewey được phổ cập trong các thư viện qua dịch vụ truy cập thông tin trực tuyến, những ấn phẩm xuất bản in hay điện tử, và những phiếu mục lục.

Phát triển
Văn phòng của Ủy Ban Biên soạn Khung Phân Loại Dewey đặt ngay tại Phân Bộ Đặc Trách về Phân Loại Thập Phân của Thư viện Quốc Hội Hoa Kỳ, tại đây hàng năm những chuyên gia về phân loại đã cung ứng hơn 110.000 Số phân loại Dewey cho những tài liệu được Thư viện này làm biên mục. Việc đặt văn phòng của Uỷ ban này tại Phân Bộ nói trên trong Thư viện Quốc Hội Hoa Kỳ giúp cho các thành viên của ủy ban nhận biết được những khuynh hướng nằm trong những tài liệu được xuất bản để có thể du nhập chúng vào việc thiết lập thêm một số cho Bảng Phân Loại này. Những thành viên của ủy ban chuẩn bị những bảng đề nghị sửa đổi và mở rộng về phân loại, rồi chuyển những thứ này đến Ủy Ban Đặc Trách về Chính Sách Thiết Lập Số Thập Phân Dewey (EFC = Decimal Classification Editorial Policy Committee) để được duyệt xét và đề nghị thi hành.

    Ủy ban EPC nói trên là một ủy ban quốc tế gồm có 10 ủy viên. Họ có nhiệm vụ cố vấn những nhà chủ biên và nhà xuất bản OCLC Forest Press về những vấn đề liên hệ đến những thay đổi, những sáng kiến mới, và sự phát triển tổng quát của Khung DDC. Ủy ban này bao gồm những đại biểu của OCLC Forest Press, Hội Thư viện Hoa kỳ, và Hội Thư viện Anh quốc. Ủy ban này bày tỏ những mối quan tâm của những người sử dụng Khung DDC; những đại biểu này là những người thuộc các thư viện công cộng, thư viện chuyên ngành, thư viện đại học và thư viện học đường.

Ấn Bản
    Khung Phân Loại Thập Phân Dewey (DDC) được xuất bản thành hai ấn bản khác nhau: một ấn bản đầy đủ và một ấn bản rút ngắn. Ần bản rút ngắn dành cho các thư viện có khoảng trên dưới 20.000 sách. Khung DDC được cập nhật trong khoảng thời gian giữa hai lần xuất bản bằng những bảng phụ đính và sửa đổi được xuất bản dưới nhan đề Dewey Decimal Classification, Additions, Notes and Decisions.

   Ấn bản đầy đủ cũng được xuất bản dưới dạng điện tử, Dewey for Windows. Những thông báo thay đổi có trong sách DC& cũng đã được cập nhật và nhập vào đĩa Dewey for Windows này.

Cấu Trúc và Ký Hiệu
Trong Khung DDC những môn loại căn bản được sắp xếp theo những ngành kiến thức hay ngành học. Bậc cao nhất của Khung DDC được phân chia ra làm mười môn loại chính, bao gồm tất cả tri thức của con người. Mỗi một môn loại chính được phân chia thành mười phân mục và mỗi phân mục lại chia thành những đoạn (có khi những số có trong những phân mục và những đoạn chưa được dùng đến). Sau đây là ba bản Tóm lược của Khung DDC.

Số Á Rập được dùng để tượng trưng cho mỗi môn loại của Khung DDC. Một dấu chấm thập phân được đặt ngay sau chữ số thứ ba của số môn loại, tiếp theo sau là việc phân mục theo lối thập phân [phân chia theo mười] để định đến mức đặc thù cần có của sự phân loại.

    Một chủ đề có thể xuất hiện trong nhiều ngành kiến thức khác nhau. Thí dụ: Đề tài "y phục" có thể được phân loại như sau: "y phục" ảnh hưởng đến khía cạnh tâm lý mang số phân loại 155.95 như là một thành phần của ngành Tâm lý học; "y phục" liên hệ đến phong tục mang số 391 như là một thành phần của Phong tục; và "y phục" trong nghĩa của thời trang lại được cho số 746.2 như là một thành phần của Mỹ thuật học.

Hệ Phân Cấp 
Hệ phân cấp trong Khung DDC được biểu hiện qua cấu trúc và ký hiệu. Hệ phân cấp theo cấu trúc có nghĩa là tất cả các đề tài ngoài những thứ có trong 10 loại chính được coi như thuộc về những đề tài rộng hơn ở trên chúng. Bất cứ ghi chú nào liên hệ đến bản chất của một môn loại được xem là đúng cho tất cả những môn loại phụ, kể cả những đề tài phụ thuộc của những số đồng đẳng.

Hệ phân cấp theo ký hiệu  được biểu hiện bằng chiều dài của ký hiệu. Những số có trong bất cứ cấp bậc nào thường được coi là phụ thuộc  cho một loại mà ký hiệu được dùng có một chữ số ngắn hơn; hay được coi là đồng đẳng với một loại mà ký hiệu có cùng chữ số như nhau; và được coi là cao hơn đối với một loại mà ký hiệu số có một hay nhiều chữ số dài hơn. Những chữ số được gạch dưới có trong những thí dụ dưới đây được biểu hiện cho hệ phân cấp theo ký hiệu:
600 Kỹ thuật (Khoa học ứng dụng)
630 Nông nghiệp và những kỹ thuật liên hệ
636 Nghề chăn nuôi gia súc
636.7 Chó
636.8  Mèo

    Như vậy ta thấy là "Chó" và "Mèo" có tính đặc thù hơn (là phụ thuộc vào) Nghề chăn nuôi gia súc; chúng có tính đặc thù ngang nhau (là đồng đẳng); và "Nghề chăn nuôi gia súc" có tính kém đặc thù hơn (nghĩa là cao hơn) "Chó" và "Mèo".

    Đôi khi, một vài dấu hiệu khác cũng có thể được dùng để biểu hiện cho hệ phân cấp cấp một khi hệ phân cấp này không thể thực hiện được qua những ký hiệu. Các mối liên hệ giữa những đề tài vi phạm hệ phân cấp theo ký hiệu được chỉ rõ bằng những tiêu đề, những ghi chú và những tiểu dẫn đặc biệt.

Sự Sắp Xếp Của Hệ Thống Phân Loại Thập Phân Dewey
Ấn bản thứ 21 của Khung DDC gồm có 9 phần chính được in trong 4 quyển như sau:

Quyển số 1:

Quyển Thứ 2 và 3:

  • G) Bảng Phân Loại: Sự sắp xếp tri thức từ số 000-999

Quyển số 4:

  • H) Bảng Chỉ Mục Liên Hệ: một danh sách đề mục xếp theo mẫu tự [La tinh] với những ngành kiến thức trong đó chúng được tiểu phân theo mẫu tự [La tinh] dưới một tiểu dẫn.

  • I) Cẩm Nang: Một bảng chỉ dẫn việc phân loại cho những phần khó, thông tin về những số phân loại mới, giải thích về những chính sách và thực hành của phân Bộ Đặc Trách về Bảng Phân Loại Thập Phân của Thư viện Quốc Hội Hoa Kỳ. Thông tin có trong Cẩm nang này được xếp đặt theo những số phân loại có trong những bảng tiểu phân mục và những bảng số phân loại.

Những Tiểu Dẫn
Những tiểu dẫn trong Bảng Phân Loại và Bảng Tiểu Phân Mục gồm có Số Phân Loại Thập Phân Dewey xếp theo những cột số (cột này nằm bên lề trái của sách), và tiêu đề dùng để mô tả loại mà số phân loại này tượng trưng cho, thường có thêm một hay nhiều ghi chú. Tất cả những tiểu dẫn (những số, những tiêu đề, và những ghi chú) cần phải được đọc trong ngữ cảnh về hệ phân cấp Khung DDC.

    Ba chữ số đầu của những số phân loại (những loại chính, những phân mục, và những đoạn) chỉ được xuất hiện có một lần trong Bảng cột số, khi nó được sử dụng lần đầu. Chúng được ghi lại trên phần đầu của từng trang khi những tiểu phân mục của chúng đang được tiếp tục nói đến. Những số phụ thuộc được xuất hiện trong Bảng cột số, bắt đầu bằng dấu chấm thập phân, và ba chữ số của số phân loại được hiểu ngầm là có ghi tại đây.

Các Lựa Chọn Nhiệm Ý
Các con số và các ghi chú có trong ngoặc đơn cung cấp các chọn lựa đi ra ngoài cách thực hành theo tiêu chuẩn. Các lựa chọn này giúp cho Bảng Phân loại có thể thỏa mãn được những nhu cầu bên ngoài mục tiêu của ấn bản Anh ngữ tiêu chuẩn.

Những Số Không Dùng Đến
Những số đặt trong dấu ngoặc vuông thể hiện cho những đề tài đã được thuyên chuyển, không dùng nữa hay chưa được dùng. Những dấu ngoặc vuông cũng được dùng cho những quan niệm về tiểu phân mục thể hiện tại một vị trí khác. Không được dùng những số đặt trong dấu ngoặc vuông.

Cách Xây Dựng Các Số Phân Loại
Chỉ có một phần nhỏ của những số có thể được cấu tạo theo lối thập phân Dewey được in ra trong các bảng số phân loại. Cán bộ Phân loại thường nhận ra rằng để có thể có được một số phân loại diễn tả chính xác nội dung của một tác phẩm, họ cần phải cấu tạo (tổng hợp) ra một số không có in saün trong trong các bảng phân loại. Có bốn nguồn cung cấp ký hiệu từ đó các số có thể được tổng hợp là: (A) Bảng số 1 Tiểu Phân Mục Tiêu Chuẩn; (B) Các bảng 2-7; (C) Những phần khác của Bảng Phân Loại; và (D) Bảng thêm vào bảng số phân loại. Những số được xây dựng này chỉ có thể được bắt nguồn từ những chỉ dẫn có saün trong bảng phân loại (trừ trường hợp thêm vào số phân loại tiêu chuẩn, nó có thể được thêm vào ở bất cứ nơi nào trong bảng phân loại trừ trường hợp có những chỉ dẫn trái ngược). Sự xây dựng số được bắt đầu bằng một số căn bản (luôn luôn được xác nhận tại nơi ghi những chỉ dẫn) để từ đó số được thêm vào.

Chi Tiết Cần Biết Thêm
Nếu bạn cần thêm chi tiết về Hệ Thống Phân Loại Thập Phân Dewey, xin tham khảo nơi Lời Giới Thiệu trong Quyển số 1 của ấn bản thứ 21 (hay Lời Giới Thiệu của ấn bản trực tuyến). Ngoài ra, bạn có thể xem phần thảo luận sâu hơn về Bảng Phân Loại Dewey qua cuốn sách có nhan đề Dewey Decimal Classification: A Practical Guide, ấn bản thứ 2, của các tác giả Lois Mai Chan, John P. Camaromi, Joan S. Mitchell, và Mohinder P. Satija (Albany, N.Y.: OCLC Forest Press, 1996).